مواد رنگزای راکتیو جزء مواد رنگزای پودری محلول در آب با درخشندگی و ثبات زیاد میباشند که به کمک نمک و قلیا جذب کالای پنبه ای میگردند.
نمک باعث جذب مواد رنگزا بر روی کالا و قلیا باعث اتصال کووالانسی قوی ملکول رنگزا با الیاف میگردد و همین امر باعث افزایش ثبات شستشویی آن شده است.
نحوه عملکرد مواد رنگزای راکتیو
این رنگزا ها دارای یک یا چند گروه عاملی می باشند کـــه با لیف واکنش داده و پیوند برقرار می کنند ایــن واکنش ها میتوانند کاهشی (با جدا شـــدن (استخلاف) مولکول های هالوژن از مولکول رنگ) و یا افزایشی (از طریق باز شـــدن یک یا چند پیوند دوگانه مولکول رنگ و اتصال آن به لیف) باشـــد.
تثبیت این دسته از مواد رنگزا باید پس از اتصال آن ها به لیف و به کمک قلیا صورت گیرد. هر چه تعداد گروه های فعال لیـف و رنگ بیشتر باشـــد واکنش قوی تـر خواهد بود، ضمن ایــن کـــه نوع گروه های فعال هم مهم است، مثلا عنـصر F از Cl قوی تر است.
دسته بندی مواد رنگزای راکتیو
رنگ راکتیو به دو دسته راکتیو سرد و راکتیو گرم تقسیم میشوند.
درواقع مواد رنگزای راکتیو نوع سرد دارای فعالیت شیمیایی و واکنش پذیری بالایی میباشند و در دمای حدودا 20 تا 35 درجه سانتی گراد به کار میروند.
مواد رنگزای راکتیو گرم دارای فعالیت شیمیایی و واکنش پذیری کمتری میباشند و در دمای 40 تا 80 درجه سانتی گرا به کار میروند.
در مورد راندمان رنگرزی با رنگزاهای راکتیو باید گفت، کـــه به دلایل متفاوتی از جمله مواردی که در زیر اورده شده است، بدست آوردن راندمان %100 در رنگرزی با ایــن رنگـزا ها امکان پذیر نیــست:
عدم جذب کامل رنگزا توسط لیف
عدم برقراری پیوند بین رنگزا و لیف
تبدیل شدن رنگزا به حالت غیر فعال در اثر هیدرولیز (ایجاد رنگزاهای سطحی)
گسستن پیوندهای بین رنگزا و لیف در مرحله تثبیت.
رنگرزی پنبه با رنگ راکتیو
نخ پنبه تا حد زیادی از سلولز خالص تشکیل شده و چیزی در حدود ۱۰۰۰۰ واحد انهیدروگلوکز در زنجیره پلیمری پنبه یافت میشوند. پیوند های هیدروژنی تشکیل میکرو فیبریل ها را میدهند. این میکرو فیبریل‌ها در موازات یکدیگر قرار می‌گیرند تا فیبریل‌ها را تشکیل دهند. که توسط میکروسکوپ‌های الکترونی قابل مشاهده هستند. نفوذ رنگ و جذب ان در الیاف به مناطق امورف آن لیف بستگی دارد و تقریبا ۷۰% ساختار پنبه را مناطق کریستالی تشکیل میدهند. از خواص فیزیکی پنبه میتوان به استهکام بالاتر ۲۰% پنبه خیس نسبت به خشک اشاره‌کرد.
بخاطر وجود گروهای هیدروکسیل پنبه جذب آب مناسبی دارد و رطوبت بازیافتی آن ۷%،۹% می‌باشد. پنبه دارای زیر دست بسیار عالی و خواص حرارتی عالی می‌باشد و تا ۱۲۰ درجه حرارت را بدون تغییر فیزیکی تحمل می‌کند.
پنبه در برابر قلیا از مقاومت عالی برخوردار است. محلول قلیای قوی باعث تورم لیف پنبه میشود و از همین خاصیت برای مرسریزه کردن پنبه استفاده میگردد. پنبه مرسریزه محکمتر و براق تر از پنبه معمولی است و همچنبن جذب رنگ بالاتری دارد.
مراحل رنگرزی پنبه با رنگ راکتیو
مواد رنگزای راکتیو طی سه مرحله رمق کشی، تثبیت و شستشو روی کالای پنبه ای عمل میگردند.
در مرحله رمق کشی یک اتصال فیزیکی یا نزدیکی بین ماده رنگزا و کالای نساجی صورت میگیرد. در مرحله تثبیت با ایجاد یک محلول قلیایی مناسب و استفاده از آن، اتصال فیزیکی بین ملکول های رنگزا و کالای نساجی به اتصال شیمیایی قوی تبدیل میشود.و در مرحله آخر طی یک عملیات شستشویی و صابونی کردن کالا در چند مرحله، رنگزاهایی که پیوند نداده باشند از کالا جدا میشوند.
